Bir alıcının tekeli yahut tekel, bir ürünün, hizmetin ya da üretim kaynağının sadece bir alıcısının olduğu durumda ve satıcıların alıcılar ile satış yapmaktan başka yönlenebilecekleri farklı şansının olmadığı bir piyasa durumuna verilen genel isimdir. Bir alıcı tekeli, tanımından da anlaşılacağı üzere alıcının tek bir satıcı üzerinden olduğu tekele verilen isme denir. Neticede satıcılar tarafından taviz verilmesinin talep edilme gücü ile alıcıya önemli bir rekabet ortamı sağlar
Bir alıcının tekeli, bir ürün için bir piyasa pazarında sadece bir alıcının mevcudiyeti ve satıcıların yönlenebilecek farklı bir yönergesinin olmamasına verilen genel bir işimdir ve sözlükte tekel kelimesini karşılayacak kadar eş değer bir kelimedir. Bir alıcı tekeli, alıcıya normal düzeyin oldukça üzerinde kar ve kazanç elde etmek ile beraber ticari yollarla elde edilmiş toplam kazançtan alınan payın çok daha büyük bir kâr payı elde etmek için güzel bir avantaj olmakta ve rekabet sağlayabilmektedir. Alıcının tekel üzerindeki kazancı satıcıların olmasına rağmen gelerek bazı farklı durumlar olması neticesinde toplumda ağırlık kaybına sebep olabilir.
ALICININ TEKELİNİN ANLAŞILMASI
Bir alıcı tekeli piyasaların içerisinde bizzat bulunabilir. Eğiminin yukarı doğru olduğu bir arz eğrisinde sadece bir alıcı var ise, bu alıcının monopson gücü mevcuttur. Bir alıcı tekeli, ürünün sahiplerine ek kazanç ve kar elde etmesi amacı ile mevcut pazardaki gücünü kullanabilmesi mümkündür. Bir manopsonun elde edilmesi ve bu durumun sürdürülmesi alıcı tarafında güçlü bir rekabet ortamı ve avantajı sunar. Saf alıcı tekellerinin piyasada bulunması nadir bir durum olup fakat bir alıcı için bir Pazar gücüne sahip olabileceği bir ya da oldukça fazla sayıda senaryo mevcuttur. Genel bir değerlendirme yapmak gerekir ise, alıcıların kaynak piyasaları içerisinde tekel gücüne sahip olma ihtimali çok daha yüksek olup satıcı tarafında güce sahip olmak ve diğer farklı durumlar içerisinde tekel gücüne sahip olma ihtimalinin çok daha yüksek olduğu durumlarda ürün pazarlarında çok daha düşük bir olasılığı ifade etmektedir. Bu kaynak piyasaları ise işgücü içeren piyasaların dışında sermaye ürünleri ve ürünün hammadde piyasalarını içerisinde barındırır.
Satıcıların ve tüm sosyal refah görüşüne sahip kişilerin bakış açısına göre bir alıcı tekeli tercih edilmeyecek bir durum olarak görülebilir. Yaşanan rekabet eksikliği sebebi ile verimsizlik durumu, tekelin alıcısı satın alınmış olan ürünün farklı birimleri içerisinde ödenen ücretin miktarı konusu hakkında ayrım yapamaz ise bütün olarak ele alındığında ekonomide ölü ağırlık kaybı terimine ortam hazırlar. Bu durumla karşılaşıldığında alıcı, daha rekabet olan bir ortamda aktiflik gösteren kişilerden daha cüzi miktarlarda ödeme yapacaktır.
ÖLÜ AĞIRLIK KAYBI DURUMUNDA NELER OLUR?
Ölü ağırlık kaybı olduğu durumlarda, satılmayan mal ve israf edilen ürün kaynakları sebebi ile yaşanabilmektedir. Bu farklı durumlar çerçevesinde, tarımsal ürünler ya da düşük vasıf sahip işgücüne benzer işçilik içerisinde potansiyel olarak karşımıza çıkabilir fakat sadece alıcının tek bir tipe bağlı kalarak ödeme yapması gereken durumlarda bu durumlar ile karşılaşılabilir. Alıcı kişi, ürünün ya da kaynağın ek birimleri içerisinde değişik bir oranda ödeme yapabileceği durumlarda alıcı tarafından rekabet koşullarının yaşanması durumunda benzer miktarlarda satın alınma yapılabilir. Ticaretten elde edilen kar ve kazanç payının yüzdesini elde edebilecek durumda olur.
Tekel alıcı olduğu durumda mevcut bulunan çalışanların emeği ile tekel satıcısı, alıcıya satımdan başka alternatif olmadığı için yeni işe alımları istihdamını karşılayabilmek amacı ile yüksek fiyat talebi etmek acısından gücü oldukça azalacak yahut hiç ama hiç olmayacaktır. İş gücü piyasası düşünüldüğünde tek bir büyük iş veren olduğu durumlarda çok küçük bir kasabalarda da alıcı tekeli mevcut olabilir. Bu işveren piyasaya tam anlamıyla hakimiyet kurmuş olmasa bile belirli güçler üzerinde sahip olabilmekte ve bu gücünü kullanabilmektedir. Tekel ve alıcının tekeli ya da tekelin farklı çeşitleri arasında birçok benzerlik mevcuttur. Hepsi de fiyat belirleyici olup hizmet pazarı içerisinde fiyat üretici konumundadır. Alıcının tekeli, kaynak pazarında; sermaye, işçilik ve bitmiş mallar yapılması için kullanılan malzemeler dahil edildiği taktirde üretim hizmetlerinin sağlandığı pazara verilmiş bir isim olarak karşımıza çıkmaktadır. Kaynak fiyatları ise arz durumuna göre değişkenlik gösterebilmesi mümkündür.
