Devşirme sistemi, I. Murad döneminde kurulan Yeniçeri Ocağı’na asker temin edilmesi için başvurulmuş bir sistemdir. Bunun için önceleri gayrimüslim genç savaş esirleri seçilmiş fakat fetihlerin devşirme sistemi ortaya çıkmıştır. Devşirme, Osmanlı Devleti’nin genellikle Balkanlardan Hristiyan erkek çocuklarını himaye etmesi, onları sıkı bir eğitim sürecine tabi tutarak bir devlet adamı ya da asker elde etmesi sistemine verilen isimdir.
Devşirilecek Çocukların Nitelikleri
Devşirilecek olan erkek çocukları rastgele seçilmiyordu, belli başlı kriterlere bağlı olarak seçim yapılıyordu. Devşirilecek erkek çocuklarının taşıması gereken özellikler şu şekildedir:
- İki çocuktan yalnızca biri alınıyordu.
- İkiden fazla erkek çocuğu bulunan ailenin en sağlıklı çocuğu seçiliyordu.
- Ailenin tek oğlu varsa o çocuk devşirilmiyordu.
- Ailesi olmayan çocuklar devşirilmiyordu.
- Aşırı derecede uzun ve kısa boylular da devşirilmeyen çocuklar arasındaydı.
- Fâtih Sultan Mehmed zamanında Müslüman olan Bosna halkının çocukları ise babalarının isteği üzerine sadece saray ve Bostancı Ocağı için devşiriliyordu.
Devşirme Sistemi Nasıl İşler?
Devşirme işlemi üç ya da beş yılda bir yapılıyordu. Devşirme işinin başında yeniçeri ağası bulunuyordu. Devşirmeye önceleri sancak beyi ya da kadılar gibi görevliler gidiyordu. Fakat görevini kötüye kullanma örnekleri üzerine Fâtih Sultan Mehmet döneminde devşirme memurları çalışmaya başlamıştır. Devşirme memurları Yeniçeri Ocağı’ndan seçiliyordu, memurlara yanlarında kâtipler eşlik ediyordu. Memurlara verilen bir talimatname vardı, bunun dışına çıkmıyorlardı. Uygun görülmeyen kişileri rüşvet karşılığında devşiren memurlar cezalandırılıyordu.
Devşirilen çocuklar İstanbul’a götürülüyordu. Ağakapısı’na getirilip yeniçeri ağası tarafından kontrol ediliyor ve eşkâl defterine kayıt ediliyorlardı. Devşirilen çocuklar sünnet ediliyordu ve onlara Müslüman-Türk adları veriliyordu. Getirilen çocuklardan saraya gönderilecek olanları saray ağası ya da yeniçeri ağası seçiyordu. Saray için seçilenler öncelikle Edirne, Galata veya İbrahim Paşa saraylarında eğitiliyordu. Eğitim sırasında kabiliyetli olduğu belirlenenler Topkapı Sarayı’na gönderilirdi. Kalanlarsa kapıkulu süvari bölüklerine veriliyordu.
Devşirme Sisteminde Eğitim
Devşirme sürüsü, Anadolu ve Rumeli ağaları eliyle ufak bir ücret karşılığında bir süreliğine Türk köylülerinin yanına veriliyordu. Rumeli’den devşirilenler Anadolu’ya, Anadolu’dan devşirilenler Rumeli’ye gönderiliyordu. Bu şekilde yaşı büyük olanların ailelerin yanına kaçmasının önüne geçiliyordu. Kaçanlar yakalanıp hemen gönderildikleri yere tekrar yollanıyordu. Anadolu’daki devşirmelerle Anadolu ağası, Rumeli’deki devşirmelerle de Rumeli ağası ilgileniyordu. Türk’e verme adı verilen bu uygulama sayesinde devşirme gençleri tarıma katkıda bulunuyordu. Diğer yandan Türk dilini, Türk-İslam ananelerini öğreniyorlardı. Bir süre sonra, yeniçeri ağasının isteği ve Divan-ı Hümayun tarafından alınan kararla İstanbul’a geri getiriliyorlardı.
Devşirme kanunu bir süre sonra ihlal edilmeye, kötü kullanılmaya başlanmıştır. Bu durum Yeniçeri Ocağı’nda bozulmalara sebep olmuştur. 17. yüzyılda devşirme sistemi düzeltilmeye çalışılmıştır. Fakat yine aynı yüzyıldan devşirme pek yapılmamaya başlanmıştır. Saray için 18. yüzyıl başlarında 1000 kadar erkek devşirilmiştir. Son devşirmenin 1751 yılında yapıldığı tarihi kaynaklarda belirtilmektedir.
