Her ne kadar meritokrasi kavramının arkasında yatan düşünceler yüzyıllardır vardığını sürdürse de kavramın ilk ortaya çıkışı 1958 yılında olmuştur. O yılda Michael Young tarafından yazılmış “Meritokrasinin Yükselişi” adlı eser pek çok kişi tarafından bu ideolojinin çıkış noktası olarak kabul edilmektedir. Meritokrasi yalnızca devletler için değil, içerisinde insanların bulunduğu bütün kuruluş, örgüt, şirket ve benzeri yapılar için de vardır. Bireylerin yeteneklerine ve kişisel üstünlüklerine göre şekillenen bir yönetim biçimidir. Diğer bir deyişle liyakata dayalı bir sistemdir. Pek çok kamu alanında ve çeşitli ülkelerin yönetiminde kullanılan bir ideolojidir.
Meritokrasi Kavramı Nedir?
Meritokrasi kavramı Latincedeki “meritum” ve Yunancadaki “kratein” kelimelerinin bir araya gelmesi ile oluşmuştur. Meritum kelimesi Türkçede “değer” anlamında gelmektedir. Kratein kelimesi ise “güç, kuvvet, etki” gibi anlamları ifade etmektedir. Bu bağlamda da meritokrasinin değerli olanın güçlü olduğunu savunduğu düşünülebilir. Meritokrasi ideolojisi ile hiyerarşinin olmadığı bir ortam oluşturmak hedeflenir. Bu hedef doğrultusunda çok çalışan, çalıştıkları alanda başarılı sonuçlar elde eden ve çeşitli yeteneklere sahip olan kişilerin performanslarına göre ilerlemesi sağlanır.
Meritokrasi ile bir kurumdaki her çalışana, ya da bir yönetim sisteminde yer alan her bir bireye değer verilmesi sağlanmaya çalışılır. Kişiler bulundukarı konumlara yetenekleri, tecrübeleri ve başarıları aracılığı ile gelirler. Ancak meritokraside demokrasi bulunmamaktadır. Yani kişilerin görüşlerine göre hareket edilmez ya da oy kullanma gibi haklar bireylere verilmez. Meritokraside kurumlarda ya da yönetim sistemlerinde yer alan her bireyin görüşlerine değer verilir. Herkes, olumsuz sonuçlardan korkmadan bir fikrini ifade etmeye teşvik edilir ancak kararlar fikir birliği ile alınmaz.
Meritokrasinin Sağladığı Faydalar Nelerdir?
Meritokrasi ile yönetilen ülkeler ya da bu anlayışa sahip işyerleri gibi kurumlar çok çeşitli avantajlar elde edebilir. Bu avantajlardan bazıları şunlardır:
- Meritokrasi kişileri düşüncelerini özgür bir şekilde ifade etmeye teşvik eder.
- Sürekli olarak yeniliğe elverişli olan bir ortam oluşturulur.
- Kişiler iyi oldukları alanda görev yaptıklarından dolayı daha mutlu bir yaşantıya sahip olurlar.
- Yüksek performanslar her zaman değerlendirilir.
- Başarı içten dışa doğru geliştirilir.
- Kişilere özel ayrıcalık tanıma, torpil yapma gibi olaylar söz konusu değildir.
- Herkes ilerleyebilmek için aynı imkanlara sahiptir.
Meritokrasi anlayışıyla yürütülen her yapı bu avantajlara sahip olur. Ancak bu ideoloji ile beraber gelen bir takım dezavantajlar da mevcuttur. Örneğin iyi bir eğitim için yeterli maddi imkanlara sahip olmayan bir kişi potansiyelinin tamamını gerçekleştiremez ve yeteneğini açığa çıkartamaz. Ya da bireylerin oy kullanma hakkına sahip olmaması gibi hususlar toplum içerisinde sıkıntılara yol açabilir. Bu nedenle meritokrasi kavramı hakkında hem olumu hem de olumsuz düşünceler yer almaktadır. Bu ideoloji eleştirenler de destekleyenler de bulunmaktadır.
