Doğada kendiliğinden oluşan obruklar, ülkemizde de sıklıkla görülen bir durumdur. Özellikle yeni açılan ve derinliği fazla olan obruklar, tehlikeli durumlara yol açabilmektedir. Tehlikeli olması ve ülkemizin pek çok bölgesinde bulunması nedeniyle obruklar hakkında kapsamlı araştırmalar yürütülmektedir. Özellikle son günlerde bu araştırmaların sayısı artmış, alanları genişlemiştir. Peki her şeyden önce, obruk nedir ve nasıl oluşur?
Obruk Nedir?
Yer altı sularının karbondioksit ile birleşmesi sonucu, karbonik asit meydana gelir. Oluşan bu karbonik asit, kireç taşının yoğun olduğu topraklarda zamanla çözülmeye neden olur. Çözülmeler de yer altında mağaraların oluşmasını tetikler. Belirli bir süre sonra yer altında oluşan bu mağaralarının üstündeki toprak çökebilir. İşte bu çöküşten sonra oluşan derin çukurlar obruk olarak adlandırılmıştır. Özellikle çözünebilir kayaçların bulunduğu bölgelerde, çok sayıda obruk oluşma ihtimali vardır.
Yeraltı suyu seviyesindeki antropojenik etkisine bağlı olarak obruk gelişimi etkilenmektedir. Bu etki ile kendi içinde obruklar, dinamik bir sürece girer ve doğal afet olarak nitelendirilecek sonuçlara neden olabilir.
Obruk Nasıl Oluşur?
Obruklar, pek çok farklı sürecin etkisiyle oluşabilir. Ancak çoğu obruk, süzülen yüzey suları nedeniyle çözülen kayaçların etkisi ile oluşur. Obruk oluşumu kısaca şöyle açıklanabilir:
• Yağmur sularının toprakta aldığı yol sonucu karbondioksit suda çözülür.
• Suda çözülen karbondioksit zenginleşir.
• Böylece su, kireç taşını çözme özelliğine sahip olur.
• Bunların sonucunda da obruklar meydana gelir.
Obruk; yer altı sularınının toprağın yapısını değiştirmesi sonucu, yer altı boşluklarının yüzey ağırlığını taşıyamaması sonucu oluşur. Taşınamayan boşluklar aniden çökebilir ve derin çukurların oluşmasına neden olabilir. Bu derin çukurlar da obruk olarak adlandırılmıştır. Obrukların derinliği kimi zaman 300-350 metreye kadar ulaşabilir. Kimi zaman da tabanda göl ve akarsu hareketlerinin meydana gelmesi ile sonucu karbonik asit meydana çıkabilir. Her iki durumda da tehlikeli sonuçların oluşması muhtemeldir.
Türkiye’deki Obruklar
Ülkemizdeki yeraltı sularının 3’te 1’i, Konya Havzası’nda bulunmaktadır. Bu durum sonucunda da 20’yi aşkın obruk oluşmuştur. Bu obruklar içinde en meşhuru 300 m genişliğe ve 145 m derinliğe sahip olan Kızören Obruğu’dur.
Obrukların yaygın olduğu bir diğer bölge ise Antalya yakınlarındaki Çimiköy Platosu’dur. Bu bölgede keşfedilen 22 obruk vardır. Bu obruklar içinde en ünlüsü plan Mucur Obruğu ise Cennet-Cehennem Obrukları olarak da bilinir. Antalya ve Konya’nın yanı sıra Afyon, Batman, Çankırı, Eskişehir, Diyarbakır, Manisa ve Sivas gibi şehirlerimizde de obruklara rastlanabilir. Tüm bunların yanında İç Anadolu’nun güney kesimlerinde ve Toroslar’da yaygın olarak obruklar görülmektedir.
Ülkemizdeki obrukların pek çoğunun içi suyla doludur. Aynı zamanda derinlikleri ve genişlikleri değişkenlik göstermektedir. Bazı obrukların derinliği 1 metre kadarken, bazılarının 100 metreye kadar ulaştığı görülmektedir. Derinliği koşullara uygun olan obruklar, berraklığı nedeniyle su altı dalışlarında kullanılabilmektedir.
